เป็นงานสำรวจศิลปวัฒนธรรมที่ตำบลเชื้อเพลิง อำเภอปราสาท จังหวัดสุรินทร์ เมื่อนานมาแล้ว

1. คํานํา
รายงานเลมนี้เกี่ยวของกับกิจกรรมดานศิลปะ วัฒนธรรม และภูมิปญญาทองถิ่นในการ
ปฏิบัติงานของนิสิตนักศึกษาโครงการเรียนรูรวมกัน สรางสรรคชุมชน ทบวงมหาวิทยาลัยโดย
หนวยแกนนําประสานงานสถาบันราชภัฏสุรินทร พื้นที่รับผิดชอบ คือ ตําบลเชื้อเพลิง อําเภอ
ปราสาท จังหวั ดสุรินทร จัด ทํ าขึ้ นเพื่อ สํารวจเก็บขอมูล รับทราบปญหาและความต องการ
เบื้องตนของชุมชน มีการสรางเครือขายความรวมมือของชุมชนในการอนุรักษศิลปวัฒนธรรม
ตลอดจนขนบธรรมเนียมประเพณีทองถิ่น นอกจากนี้ไดจัดทําขอเสนอแนะ ขอคิดเห็น ที่ไดรับจาก
การศึกษา มาเสนอตอชุมชน เพื่อกอประโยชนและตระหนักถึงความสําคัญในคุณคาของมรดก
ทางดานศิลปวัฒนธรรมขนบธรรมเนียมประเพณี ภูมิปญญาทองถิ่น และมีสวนรวมในการจรรโลง
และรักษาไวสืบตอไป
การจัดทํารายงานของกลุมศิลปะ วัฒนธรรม และภูมิปญญาทองถิ่นในการปฏิบัติงานของ
นิสิตนักศึกษาโครงการเรียนรูรวมกัน สรรคสรางชุมชน ทบวงมหาวิทยาลัย โดยหนวยแกนนํา
ประสานงานสถาบันราชภัฏสุรินทร ซึ่งไดรับความรวมมือจากคณาจารย ผูแทนหนวยราชการ
องคกร และประชาชนในทองถิ่นที่ใหความอนุเคราะหขอมูลจนสําเร็จลุลวงไปดวยดี กลุมกิจกรรม
ดานศิลปะ วัฒนธรรม และภูมิปญญาทองถิ่น จึงขอขอบพระคุณมา ณ โอกาสนี้
คณะผูจัดทํา
กลุมกิจกรรมศิลปะ วัฒนธรรม และภูมิปญญาทองถิ่น

โครงการเรียนรูรวมกัน สรรคสรางชุมชน
สถาบันราชภัฏสุรินทร

2. บทที่ 1
บทนํา
ความเปนมาและความสําคัญของโครงการ
จากการประชุมคณะรัฐมนตรีเมื่อวันที่ 25 ธันวาคม 2544 วันที่ 8, 15, และ 29 มกราคม
2545 ไดมีมติซึ่งสรุปสาระสําคัญไดวา ในชวงปดภาคการศึกษาประจําปการศึกษาควรจะไดจัดให
มีโครงการเพื่อใหนิสิตนักศึกษา รวมถึงอาจารยไดกระทํากิจกรรมที่สรางสรรคและใชเวลาวางให
เป น ประโยชน ก อ เกิ ด รายได ห รื อ เพิ่ ม ทั ก ษะด า นอาชี พ มี ก ารฝ ก ฝนและดํ า เนิ น การในฐานะ
ผูประกอบการรายใหม (Young Entrepreneur) ในอนาคต ซึ่งเบื้องตนนี้ เกิดขึ้นจากดําริของ
ฯพณฯ นายกรัฐมนตรี (พ.ต.ท. ทักษิณ ชินวัตร)
เพื่ อ สนองต อ นโยบายของรั ฐ บาลและมติ ค ณะรั ฐ มนตรี ดั ง กล า วข า งต น กลุ ม ศิ ล ปะ
วัฒนธรรม และภูมิปญญาทองถิ่น จึงไดเล็งเห็นถึงความสําคัญของโครงการนี้ที่ใหนิสิตนักศึกษาได
เรียนรูวัฒนธรรม ขนบธรรมเนียมและประเพณีทองถิ่น โดยใชภูมิปญญารวมกับชุมชนในการ
พั ฒ นาท อ งถิ่ น สร า งความคิ ด ในเชิ ง สร า งสรรค มี น วั ฒ กรรมสิ่ ง ประดิ ษ ฐ ใ หม ๆ ที่ ส ามารถ
เชื่อมโยงจากการใชงานไดจริงในชุมชน ตลอดจนสงเสริมอนุรักษ สืบสานและสรางเครือขายรวม
ในการอนุรักษมรดกวัฒนธรรมของชาติทั้งทางดานขนบธรรมเนียมประเพณี ศิลปะ วัฒนธรรมและ
ภูมิปญญาทองถิ่นใหคงอยูตอไป
วัตถุประสงคของโครงการ
1. เพื่อใหนักศึกษาสํารวจเก็บขอมูลงานดานศิลปะ ขนบธรรมเนียม ประเพณีวัฒนธรรม
และภูมิปญญาทองถิ่นในแตละตําบลที่ไดเขาไปปฏิบัติงาน
2. เพื่อทราบปญหาและความตองการเบื้องตนของชุมชนที่มีตองานดานศิลปะวัฒนธรรม
และภูมมิปญญาทองถิ่นที่มีตอการอนุรักษมรดกทางวัฒนธรรมของชาติ
3. เพื่ อ สร า งเครื อ ข า ยความร ว มมื อ ของชุ ม ชนในการอนุ รั ก ษ ม รดกทางด า นศิ ล ปะ
วัฒนธรรมตลอดจนขนบธรรมเนียมประเพณีของทองถิ่น
4. เพื่ อ ให นั ก ศึก ษาได เ รีย นรูแ ละตระหนัก ถึงความสําคัญและคุ ณ คาของมรดกศิลปะ
วัฒนธรรม ขนบธรรมเนียมประเพณี ภูมิปญญาทองถิ่นและมีสวนรวมในการจรรโลง
และรักษาไว
พื้นที่เปาหมาย
ตําบลเชื้อเพลิง อําเภอปราสาท จังหวัดสุรินทร

3. การดําเนินงาน
1. นักศึกษาที่ออกปฏิบัติงานมีกิจกรรมที่ตองดําเนินการประกอบดวย
กิจกรรมที่ 1 นักศึกษาสํารวจเก็บขอมูลในดานแหลงโบราณสถาน แหลงโบราณคดี
โบราณวัตถุ ศิลปวัตถุ แหลงวัฒนธรรมตามรูปแบบการจัดเก็บขอมูลที่
กรมศิลปากรกําหนด
กิจกรรมที่ 2 นักศึกษาสํารวจเก็บขอมูลในดานมรดกวัฒนธรรม ขนบธรรมเนียม
ประเพณี การละเลนพื้นบานและภูมิปญญาทองถิ่นโดยการสอบถาม
สังเกตการณ สืบคน การสัมภาษณ ถายภาพ หรือวาดภาพลายเสน
ตามรู ป แบบการจั ด เก็ บ ข อ มู ล ที่ ก รมศิ ล ปากรกํ า หนดหรื อ อื่ น ๆที่
เหมาะสม
กิจกรรมที่ 3 นักศึกษาจัดกิจกรรมหรือโครงการสืบสานอนุรักษมรดกไทยหรือ
ภูมิปญญาทองถิ่นรวมกับชุมชนหรือตําบล
2. นําผลการจัดกิจกรรมที่ไดศกษาและจัดทํา ประมวล สรุป วิเคราะห และเสนอปญหา
ึ
ขอคิดเห็น
นิยามศัพทเฉพาะ
“มรดกทางศิลปวัฒนธรรม” หมายถึง ผลงานที่เกิดจากการคิดคนประดิษฐสรางสรรคส่ิง
ที่ ถือ กัน มาเป น สิ่ ง ที่ดี ง าม แล ว เรี ย นรูสืบ ทอดตอ ๆ กั น บางสิ่งยั ง คงเหลือเปน หลัก ฐานจนถึ ง
ปจจุบัน มรดกทางศิลปวัฒนธรรม จึงรวมถึงขนบธรรมเนียมประเพณี ภาษา และวรรณกรรม
การแสดง โบราณสถาน โบราณวัตถุ ศิลปหัตถกรรมตาง ๆ เปนตน
“โบราณสถาน” หมายถึง มรดกทางศิลปวัฒนธรรมประเภทสิ่งกอสราง อาคาร สถานที่
และสวนประกอบที่เคลื่อนยายไมได เปนที่ดินเนิน ที่มีหลักฐานเกี่ยวเนื่องกับประวัติศาสตร เปนถ้ํา
เพิงผาที่คนโบราณเคยพักอาศัยแลวทิ้งรองรอยภาพศิลปะ หรือฝงศพ หรือบางแหงอาจยังถูกใช
ประโยชนอยูในปจจุบัน เชน วัด เจดีย ปราสาท แหลงประวัติศาสตร เปนตน
“โบราณวัตถุ” หมายถึง มรดกทางศิลปวัฒนธรรมที่เปนวัตถุขนาดตาง ๆ สามารถ
เคลื่อนยายไดยากตามขนาดตาง ๆ และน้ําหนักหรือชนิดของโบราณวัตถุ เชน เครื่องปนดินเผา
พระพิมพ อาวุธ เครื่องประดับ เปนตน
“ภูมิปญญาทองถิ่น” หมายถึง งาน/ผลงาน หรือการประดิษฐอยูในดานตาง ๆ เชน ดาน

ศิลปวัฒนธรรม ดานหัตถกรรม/เทคโนโลยีพื้นบาน หรือในดานอื่น ๆ

4. ระยะเวลาการดําเนินโครงการ
วันที่ 1 – 30 เมษายน 2546 ปฏิบัติงานภาคสนามในพื้นที่
วันที่ 1 – 31 พฤษภาคม 2546
ประโยชนที่คาดวาจะไดรบ
ั
1. ไดฐานขอมูลดานโบราณสถาน แหลงโบราณคดี โบราณวัตถุ ศิลปวัตถุและแหลง
วัฒนธรรมในแตละตําบล
2. ไดฐานขอมูลมรดกวัฒนธรรมดานขนบธรรมเนียมประเพณี การละเลนพื้นบานและ
ภูมิปญญาทองถิ่น ในแตละตําบล
3. มีก ารเก็บ รวบรวมข อ มู ล ในดา นตา ง ๆ และรายงานผลที่ จ ะนํา ไปขยายผลในการ
ดําเนินการและพัฒนาตอไปในอนาคต
4. มีการสรางเครือขายชุมชนและรับทราบปญหาและความตองการของชุมชนที่มีตองาน
ดานอนุรักษมรดกวัฒนธรรม และภูมิปญญาทองถิ่น เพื่อหนวยงานที่เกี่ยวของนําไป
ดําเนินการแกไขและพัฒนาตอไป
5. ทําใหนักศึกษามีความเขาใจและเห็นความสําคัญและเห็นคุณคาตอการอนุรักษมรดก
ทางวัฒนธรรมในดานตาง ๆ

5. บทที่ 2
สภาพทั่วไปของชุมชน
ประวัติชุมชน
ตําบลเชื้อเพลิงแตเดิมอยูในเขตการปกครองตําบลไพล ตอมาเมื่อป พ.ศ. 2524 ไดแยก
เปนตําบลเชื้อเพลิงโดยเริ่มแรกมี 9 หมูบาน และเมื่อวันที่ 23 กุมภาพันธ 2540 ไดมีประกาศ
จัดตั้งจากกระทรวงมหาดไทยใหเปนองคการบริหารสวนตําบล ตามพระราชบัญญัติสภาตําบล
และ
สภาองคการบริหารสวนตําบล พ.ศ. 2537 ปจจุบันองคการบริหารสวนตําบลเชื้อเพลิงมีที่ทําการอยู
ที่บานรําเบอะหมูที่ 2 ตําบลเชื้อเพลิง
คําวา “เชื้อเพลิง” มาจากภาษาทองถิ่น เปนชื่อของตนไมชนิดหนึ่งซึ่งชาวบานถือวาเปนยา
สมุนไพรใชสําหรับสตรีที่คลอดบุตรชวยขับเลือดหลังจากอยูไฟ
ปจจุบันตําบลเชื้อเพลิงแบงเขตการปกครองตามลักษณะทองที่มีหมูบานจํานวน 12 หมูบาน
ประกอบดวย
หมูที่ 1 บานเชื้อเพลิง
หมูที่ 2 บานรําเบอะ
หมูที่ 3 บานโพธิ์กอง
หมูที่ 4 บานแสรโบราณ
หมูที่ 5 บานขยอง
หมูที่ 6 บานปราสาท
หมูที่ 7 บานเสม็ด
หมูที่ 8 บานขนาดปริง
หมูที่ 9 บานหนองซูง
หมูที่ 10 บานปรือรูง
หมูที่ 11 บานโสนกพัฒนา
หมูที่ 12 บานเชื้อเพลิงสามัคคี
สภาพชุมชน
2.1 ระยะทางชุมชน หางจากที่วาการอําเภอปราสาท 6.50 กิโลเมตร ไปทางทิศเหนือ
ระยะทางหางจากศาลากลางจังหวัดสุรินทรไปทางทิศใต 23 กิโลเมตร
2.2 ขนาดพื้นที่ของตําบล/ชุมชนที่ดําเนินงาน 32.6256 ตารางกิโลเมตร
- ที่ดินสาธารณะประโยชน 150 ไร

6. - ที่ดินราชพัสดุ - ไร
- ที่ดินที่อยูอาศัย 1,072 ไร
- ที่ดินทํากิน 14,821 ไร
- พื้นที่ปา 3,150 ไร
- พื้นที่แหลงน้ํา 1,200 ไร
รวม 20,392 ไร
2.3 จํานวนประชากรทั้งหมดในตําบล/ชุมชน
ชาย 3,687 คน
หญิง 3,822 คน
รวม 7,509 คน
จํานวนหมูบาน 12 หมูบาน
จํานวน จํานวนประชากร (คน) ชวงอายุ(ป)
ครัวเรือ 60 ป
หมู ต่ํา
น ชาย หญิง รวม 1- 2 3-5 6 - 11 12- 14 15 - 17 18 - 49 50 - 59 ขึ้น อื่น ๆ
กวา 1
ไป
1 167 330 331 661 5 16 31 65 30 31 346 63 71 3
2 239 462 469 931 2 23 35 82 43 59 484 74 124 5
3 129 287 330 617 2 18 22 51 23 22 334 57 84 4
4 147 227 224 451 3 11 21 36 12 18 254 52 42 2
5 74 187 196 383 3 11 20 39 15 21 198 34 38 4
6 142 353 348 701 3 11 30 64 24 20 383 74 87 5
7 92 230 233 463 1 10 19 55 28 9 246 41 54 -
8 147 350 321 671 6 13 27 63 35 42 344 55 81 5
9 204 455 474 929 2 35 57 121 51 50 477 74 60 2
10 145 289 333 622 6 23 24 70 34 39 293 65 69 1
11 746 169 161 330 1 8 9 26 8 18 185 42 31 2
12 137 348 402 750 4 24 29 87 46 36 369 65 89 1
รวม 1769 3687 3822 7509 38 203 324 759 349 374 3913 696 830 35
อื่น ๆ หมายถึง ประชากรที่เปนชาวตางชาติในชุมชนนั้น ไมระบุเพศ
* รวม หมายถึง จํานวนประชากรรวมถึงอื่น ๆ ในแตละชุมชนดวย
หมายเหตุ ขอมูลประชากรจากสํานักงานสถิติ อ.ปราสาท จ.สุรินทร ประจําเดือนมีนาคม 2546
รวบรวมวันที่ 11 เมษายน 2546โดยนักศึกษาโครงการเรียนรูรวมกัน สรรคสรางชุมชน

7. สภาพทางเศรษฐกิจ
3.1 อาชีพ
- อาชีพหลักของประชากรในตําบล/ชุมชน
1. ทํานา
2. เลี้ยงสัตว
3. ปลูกหมอน เลี้ยงไหม
4. ทอผา
5. ปลูกพืชฤดูแลง
3.2 รายไดของประชากรตอครัวเรือน
1. หมูที่ 1 บานเชื้อเพลิง 27,806 บาท/ครัวเรือน/ป
2. หมูที่ 2 บานรําเบอะ 52,086 บาท/ครัวเรือน/ป
3. หมูที่ 3 บานโพธิ์กอง 70,000 บาท/ครัวเรือน/ป
4. หมูที่ 4 บานแสรโบราณ 20,000 บาท/ครัวเรือน/ป
5. หมูที่ 5 บานขยอง 126,000 บาท/ครัวเรือน/ป
6. หมูที่ 6 บานปราสาท 45,000 บาท/ครัวเรือน/ป
7. หมูที่ 7 บานเสม็ด 25,000 บาท/ครัวเรือน/ป
8. หมูที่ 8 บานขนาดปริง 23,000 บาท/ครัวเรือน/ป
9. หมูที่ 9 บานหนองซูง 15,000 บาท/ครัวเรือน/ป
10. หมูที่ 10 บานปรือรูง 89,522 บาท/ครัวเรือน/ป
11. หมูที่ 11 บานโสนกพัฒนา 70,000 บาท/ครัวเรือน/ป
12. หมูที่ 12 บานเชื้อเพลิงสามัคคี 85,777 บาท/ครัวเรือน/ป
3.3 สถานประกอบการในตําบล/ชุมชน
- ปมน้ํามัน 1 แหง
- โรงสีขนาดยอม 32 แหง
- ตลาดนัด 2 แหง

8. สภาพทางสังคม
4.1 การศึกษา
สถานศึกษา จํานวนนักเรียน (คน) จํานวนครู (คน)
1. โรงเรียนประถมศึกษา 3 แหง
1.1 โรงเรียนบานโพธิ์กอง 263 10
1.2 โรงเรียนบานเชื้อเพลิง 372 13
1.3 โรงเรียนรัฐประชาสามัคคี 256 11
2. โรงเรียนมัธยมศึกษา 1 แหง
2.1 โรงเรียนเชื้อเพลิงวิทยา 500 23
3. อื่นๆ 1 แหง
3.1 โรงเรียนศึกษาพิเศษ 336 51
3.2 ศูนยพัฒนาเด็กเล็ก หมู 2 90 4
หมู 3 60 3
4.2 สถาบันและองคกรทางศาสนา
- วัด 4 แหง
- สํานักสงฆ 1 แหง
- โบสถ ( คริสตจักร) 1 แหง มีสมาชิก 163 คน อาจารย 3 คน
4.3 สาธารณสุข
- สถานีอนามัย 1 แหง
- สถานที่ผลิตยาสมุนไพร / อาหารเสริม 1 แหง
- กลุม ผสส. / อสม. 12 กลุม
4.4 หนวยงานที่ดูแลดานความปลอดภัยในชีวิตและทรัพยสิน(เชน ทสปช./อปพร./อื่นๆ) 1 กลุม
4.5 การรวมกลุมของคนในชุมชน (เชน กลุมแมบานเกษตรกร / อื่นๆ)
1. กลุมผูจดทําแปลงขยายพันธุขาว
ั
2. กลุมศูนยผลิตเมล็ดพันธุขาวชุมชน
3. กลุมทอผาไหม
4. กลุมธนาคารผัก

9. 5. กลุมกองทุนฟนฟูอาชีพเกษตรกร หลังการพักชําระหนี้
6. กลุมเกษตรเกื้อกูล
7. กลุมเกษตรอินทรีย
การบริการขั้นพื้นฐาน
5.1 การคมนาคม
- ทางบก มีถนนสายที่สําคัญ 1 สาย ไดแก สุรินทร – ปราสาท
สภาพการใชงาน
- ภายในชุมชน ใชงานทางบก
- ระหวางชุมชน ใชงานทางบก
5.2 การโทรคมนาคม
- ที่ทําการไปรษณียโทรเลข 1 แหง
- สถานบริการโทรศัพท 21 แหง สภาพการใชงาน 15 แหง
5.3 การไฟฟา
- จํานวนหมูบานที่มีไฟฟาเขาถึง 12 หมูบาน
5.4 การประปา
- จํานวนหมูบานที่มีประปาตําบล / ชุมชน หรือประปาหมูบาน 8 แหง
5.5 แหลงน้ําธรรมชาติ
1. หวยโยน
2. หนองน้ํา
2.1 หนองระกา
2.2 หนองมะเมียง
2.3 หนองบันคลา
2.4 หนองกะทม 1
2.5 หนองกะทม 2
2.6 หนองขยอง
2.7 หนองจลีก
2.8 หนองปราสาท
2.9 หนองโดนเสาะ
2.10 หนองตากวง
2.11 หนองตาเมียง
2.12 หนองตามุน

10. 2.13 หนองพลวง
2.14 หนองขนาดปริง
2.15 หนองเปรอะ
2.16 หนองตะเกียด
2.17 หนองซูง
2.18 หนองปรือรูง
2.20 หนองรูง
2.21 หนองนาสาม
2.22 หนองเชื้อเพลิง
5.6 แหลงน้ําที่สรางขึ้นเพื่ออุปโภค/บริโภค
- ฝาย 3 แหง ขนาด 100, 60 และ 40 ไร
- บอน้ําตื้น (บอขุด) 10 แหง
มีน้ําใชตลอดป 3 แหง
มีน้ําใชไมตลอดป 7 แหง
- บอโยก 23 แหง
มีน้ําใชตลอดป 20 แหง
มีน้ําใชไมตลอดป 3 แหง
- อื่น ๆ (ระบุ)……………………
5.7 แหลงน้ําเพื่อการเกษตร
1. หนอง หมู 2, 6, 3, 5, 7, 8 และ 9 ปริมาณ a เพียงพอ ขาดแคลน
2. อางเก็บน้ํา หมู 3 ปริมาณ เพียงพอ a ขาดแคลน
3. คลองชลประทาน หมู 7 และ 6 ปริมาณ เพียงพอ a ขาดแคลน
4. หวย หมู 7 ปริมาณ a เพียงพอ ขาดแคลน
5. คลอง หมู 6, 10, 12, 11 และ 9 ปริมาณ เพียงพอ a ขาดแคลน
6. สระ ปริมาณ เพียงพอ a ขาดแคลน
5.8 สวนสาธารณะ/สนามกีฬา
1. สนามกีฬาหมูบานหมูที่ 1,2, 4,5,6,8,9,10,11,12
5.9 สถานที่พักผอนหยอนใจ
1. ปราสาทบานไพล บานปราสาท
2. หนองปราสาท บานปราสาท
3. สวนสมุนไพร บานปราสาท
4. อางเก็บน้ําบานโพธิ์กอง บานโพธิ์กอง

11. 5. สวนผักปลอดสารพิษ บานเสม็ด
6. หวยเสม็ด บานเสม็ด
7. หวยยวน บานแสรโบราณ
สภาพทางสังคมและวัฒนธรรม
1. เขมร
เขมร เปนกลุมชนพื้นเมืองที่สําคัญกลุมหนึ่งในบริเวณภาคอิสานตอนลางของประเทศไทย
และเปนกลุมที่มีบทบาทเดนชัด ในการควบคุมอิทธิพลทางการเมืองของดินแดนอิสานระหวาง
พุทธศตวรรษที่ 12-18 พวกเขมรหรือขอม อาจจะอพยพมาจากทางเหนือของแมนํ้าโขง โดยตาม
ชาวมอญลงมาตอนลางแตไปตั้งหลักแหลงอยูทางทิศตะวันออกในดินแดนที่เปนประเทศลาวใน
ปจจุบัน และในที่ราบสูงโคราช รวมทั้งคงมีบางสวนที่อพยพไปตามลําน้ําโขง ตั้งถิ่นฐานปะปน
กับกลุมดั้งเดิมอื่นๆ
กลุมชนชาวเขมรไดมีการเคลื่อนยายถิ่นฐานดวยเหตุผลทางการเมืองและอิทธิพลความเชื่อ
ทางศาสนาพราหมณฮินดูอยูเปนระยะ ซึ่งเปนชวงที่อิทธิพลทั้งทางการเมืองและวัฒนธรรมเขมรได
แพรเขาสูอิสานตอนลางอยางมากมาย ในชวงเวลานี้ไดมีการกอสรางศาสนสถานไวเปนจํานวนมาก
และนาจะเป น ชว งสําคั ญช ว งหนึ่งที่มีการอพยพของชาวเขมรจากประเทศกัมพู ชา โดยเฉพาะ
ชางฝมือและแรงงานเขมรเขาสูประเทศไทย ซึ่งในเขตของตําบลเชื้อเพลิงนั้นนาจะเปนที่อยูเกาของ
ชาวเขมรโบราณ โดยทราบจากหลักฐานที่มีการสรางปราสาทบานไพล ซึ่งเปนสถาปตยกรรมแบบ
เขมร ชาวเขมรเหลานี้คงไดตั้งบานเรือนอยูบริเวณเดียวกันกับชาวกูยในเขตปาดงทั่วไปในสมัยนั้น
ชาวเขมรที่เขามานี้ไดนําเอาวัฒนธรรมและขนบธรรมเนียมตางๆ เขามาใชและเขาไปมี
อิ ท ธิ พ ลต อ กลุ ม อื่ น ก อ ให เ กิ ด การผสมกลมกลื น ทางเชื้ อ ชาติ ภาษาและวั ฒ นธรรม จนเกิ ด
เอกลักษณเฉพาะถิ่น โดยไดมีการกําหนดชื่อเรียกของภาษาเขมรและคนที่พูดภาษาเขมรในประเทศ
ไทยวา “เขมรถิ่นไทย”
โดยทั่วๆ ไปแลวชาวเขมรถิ่นไทยจะเรียกตัวเองวา “คแมร” และเรียกภาษาของตัวเองวา
“คแมร-ลือ” ซึ่งมีความหมายวา “เขมรสูง” เรียกภาษาเขมรและชาวเขมรที่อาศัยอยูในประเทศ
กัมพูชาวา “คแมร-กรอม” แปลวา “เขมรต่ํา” และเรียกคนไทยหรือคนที่พูดไทยวา “ซีม” ซึ่งตรงกับ
คําวา สยาม ในภาษาไทย
กลาวโดยทั่วไปเขมรและไทยคลายกันมาก ผิดแตคนไทยเขมรมักจะมีผิวสีคล้ํากวาไทย
และมักนิยมไวหนวดเครา สวนความเปนอยู การนับถือศาสนา ขนบธรรมเนียม ประเพณีและ
วัฒนธรรมจะมีสวนคลายคลึงกับวัฒนธรรมของไทยหรือของไทยลาวมาก เพราะวาตางก็อยูใน

12. วัฒ นธรรมแบบพระพุท ธศาสนาและสั ง คมชาวนาเหมื อนกั น แตค วามเชื่อ บางอย า งที่มี ค วาม
แตกตางกันออกไปเขมรยังรักษาของตนไวอยางดี
2. ภาษาเขมร
ได มี ก ารขุ ด พบศิ ล าจารึ ก อั ก ษรขอม ภาษาเขมรโบราณ ที่ มี อ ายุ เ ก า แก ตั้ ง แต ร าว
พุทธศตวรรษที่ 12 ที่วัดจุมพลสุทธาวาส นอกจากนี้ยังไดมีการขุดพบอีกหลายที่ในจังหวัดสุรินทร
ซึ่งเปนหลักฐานที่แสดงวามีกลุมชนที่ใชภาษาเขมรเปนภาษาพูดและภาษาเขียนมาตั้งแตโบราณแลว
ในบริเวณจังหวัดสุรินทร โดยในบริเวณพื้นที่ตําบลเชื้อเพลิงนั้นมีหลักฐานที่บงบอกวามีการใช
ภาษาเขมรตั้งแตโบราณจนถึงในปจจุบัน โดยพบวามีการจารึกคัมภีรพระไตรปฎกเปนภาษาเขมร
โดยมีหลักฐานที่ วัดมุนีนิรมิต และชาวบานในตําบลสวนมากจะพูดภาษาเขมร คนที่พูดภาษาอื่น
มักจะเปนคนที่มาจากตางถิ่น ภาษาที่นอกเหนือจากภาษาเขมร เชน ไทยลาว สวย
ภาษาเขมรเปนภาษากลุมยอยของกลุม ภาษามอญเขมร
นักภาษาศาสตรไดแบงภาษาออกเปน 3 กลุม ตามเขตการปกครอง คือ
1. ภาษาเขมรเหนือ หรือเขมรสูง หรือเขมรถิ่นไทย เปนภาษาของคนไทยเชื้อสายเขมรที่
อาศัยอยูในภาคตะวันออกเฉียงเหนือของประเทศไทย
2. ภาษาเขมรกลาง เปนภาษาของผูที่พดภาษาเขมรในประเทศกัมพูชา ( ชาวกัมพูชาจะเรียก
ู
คนที่พูดภาษาเขมรในตอนใตของเวียดนามวา เขมรต่ํา และเรียกตนเองวา เขมรกลาง )
3.ภาษาเขมรใต เป น ภาษาของคนเวี ย ดนามเชื้ อ สายเขมรที่ อ าศั ย อยู ท างตอนใต ข อง
เวียดนาม
สําหรับกลุมชนในจังหวัดสุรินทรและในเขตตําบลเชื้อเพลิงที่พูดภาษาเขมรนั้น ภาษาที่พูด
มีความแตกตางจากภาษาเขมรในประเทศกัมพูชา จนบางครั้งพูดและฟงแตกตางกัน ปจจุบันภาษา
เขมรที่ประชาชนในจังหวัดสุรินทรใชพูดกันมีลีลาของเสียงเรียบเสมอ นุมนวล ออนโยน ไม
กระโชกโฮกฮาก ไมกระแทกกระทั้น ไมมีอักษรสูง คําที่ออกมาจะเปนอักษรกลางถึงอักษรต่ํา
ทั้งสิ้น เปนภาษาที่ใชเขียนดวยอักษรขอมหรือเขมรโบราณ ซึ่งปรากฎเปนตัวอักษรในคัมภีรใบ
ลานและบทสวดตางๆที่จารึกเปนตัวหนังสือไทยโบราณและอักษรขอม ภาษาเขมรนับเปนภาษา
เขียนภาษาหนึ่งที่ผูบวชเรียนในสมัยกอน จําเปนตองเรียนควบคูกับภาษาไทย ทั้งนี้เพราะคัมภีรใบ
ลานตามวัดเกาแกจะมีบทสวดหรือคําสอนเปนภาษาเมรเสียสวนใหญ
ภาษาเขมรหรือเขมรถิ่นไทย เปนภาษาที่ไมมีระบบเสียงวรรณยุกต และไมมีระบบเสียง
หนัก - เบาของสระ มีการแบงแยกความหมายของคําแตมีระบบทํานองเสียง คลายกับภาษาอังกฤษ
เชน
ซี บาย (ทํานองเสียงกลาง) แปลวา “กินขาว”
ซี บาย(ทํานองเสียงสูง) แปลวา “กินขาวไหม”

13. ภาษาเขมรถิ่นไทยมีสระทั้งหมด 24 เสียง แบงเปนสระเดี่ยว 28 เสียง สระผสม 6 เสียง
และมีพยัญชนะ 21 เสียง ซึ่งเกิดเปนพยัญชนะตนได 21 เสียง พยัญชนะทาย 14 เสียง
ภาษาเขมรจํานวนมากมีรากศัพทมาจากภาษาบาลีสันสกฤต เชน การนับเดือนทั้งสิบสอง
เดือน โดยการเริ่มนับตั้งแตเดือนหาเปนตนไป ดังนี้
ภาษาไทย ภาษาเขมร ภาษาสันสกฤต
เดือนหา แคแจด แจตรมาศ
เดือนหก แคประสะ ไพศาขมาศ
เดือนเจ็ด แคเจษ เชษฐมาศ
เดือนแปด แคอาสาต อาสาฒามาศ
เดือนเกา แคสราบ ศราวณะมาศ
เดือนสิบ แคพ็อดระบ็อด พัทธรปทมาศ
เดือนสิบเอ็ด แคอาโสจน อาศวยธมาศ
เดือนสิบสอง แคกระเดอะ กรรติกมาศ
เดือนอาย(หนึ่ง) แคเมียะตูจ(เอียะเสียงยาว) มามตศิรมาศ
เดือนยี(สอง)
่ แคเบาะฮ(เสียงกระแทก) ยุศยมาศ(เขมรเรียกวาเมียะตูจ)
เดือนสาม แคเมียะทม(เอียะเสียงยาว) มาฆมาศ(เขมรเรียกวาเมียะทม)
เดือนสี่ แคปะกุน ยวลคุณมาศ
ภาษาเขมรเปนภาษาที่มีความคลายคลึงกับภาษาไทยมากกวาความแตกตาง เพราะภาษา
เขมรมี ลั ก ษณะคํ า โดด เช น เดี ย วกั บ ภาษาไทย แต ใ นขณะเดี ย วกั น ก็ มี ลั ก ษณะของภาษาคํ า ที่
ติดตอกันซึ่งมีลักษณะดังนี้
1. ความคลายคลึงกับภาษาไทย
1.1 คําในภาษาเขมรสวนมากเปนคําพยางคเดียว ไมมีการเปลี่ยนแปลงรูปเพื่อแสดง
หนาที่ในประโยค เชนเดียวกับภาษาไทย เชน คํานาม ไมมีการเปลี่ยนแปลงเพื่อแสดงเพศ พจน
แตใชคําอื่นประกอบเพื่อแสดง เพศ พจน ตัวอยางเชน สรีสวยเนียะ(แสร็ย) ผูหญิง 1 คน
โกนสรี - ลูกสาว คํากริยาไมมีการเปลี่ยนรูปเพื่อบอกกาล มาลา วาจก แตใชคําอื่นๆ ประกอบเชน
ขฒกพุงซีบาย - ฉันกําลังกินขาว กนปรุสนึงโตวรีน - ลูกชายจะไปเรียน เนียงแดงเโตวตลาด -
นางสาวแดงไปตลาด
1.2 คําในภาษาเขมรคําเดียวมีความหมายและหนาที่ในประโยคไดหลายอยางเชน
นึง – จะ,กับ เนา – อยู,ยัง ผดัจ(เผด็จ) – ตัด

14. 1.3 ภาษาเขมรมีลกษณะนามใชเชนเดียวกับภาษาไทย เชน ผกาปรโตง - ดอกไม 2
ั
ชอ เปราะฮปรําเนียะ – ผูชาย 5 คน ปรํามูยดม 6 บาท
1.4 คําขยายไวหลังคําถูกขยาย เชน ผกาลออ - ดอกไมสวย บายจะเอิน - ขาวสุก
อังกัวรธม - เมืองใหญ ลออจณัป – งามเดน
1.5 ภาษาเขมรใชในการสรางคําแบบคําประสม เชน ผกายพรึก-ดาวรุงดาวประจําเมือง
ตาราเหาะ - ดาวเทียม
1.6 ภาษาเขมรเปนภาษาซอนคําแบบคําซอนภาษาไทย เชน เลมียดไลม - (พูก) ชา ๆ
ผดวจเผดิม - แรกเริ่ม โรยเรียบ - เรียบรอย ราบเรียบ
1.7 การเรียงคําเขาประโยคในภาษาเขมรเปนภาษาไทย เชน อัปรีร สี กบาล - อัปรีย
กินหัว โลก กรู ฟนเรียน ขญมดมปะเตียะ ยูรเฮย - คุณครูสอนฉันมานานแลว จะแก ขเมา เนา
กรอม ปะเตียะ - หมาดําอยูใตถุนบาน
1.8 เขมรยืมคําภาษาตางประเทศ เชน คําบาลี สันสกฤต เขาไปในภาษาของตนมาก
พอๆ กับภาษาไทย ทั้งนี้เพราะวาเปนภาษาเกี่ยวกับศาสนาและพิธีกรรม
2. ความแตกตางกับภาษาไทย
2.1 การสรางคําในภาษาเขมร มีการสรางคําที่แตกตางจากภาษาไทยตรงที่ภาษาไทยใช
วิธีการสรางคําแบบประสมคําเปนหลัก แตเขมรโบราณใชวิธีในการสรางคําโดยการเติมหนาคําและ
กลางคํา แตไมมีการเติมทายคํา ลักษณะเชนนี้คลายกับการสรางคําในภาษาคําติดตอ
2.2 เขมรไมใช ว รรณยุกต ขอนี้เปนความแตกต างที่เห็นไดชัดมาก คือ ถอยคํา ใน
ภาษาไทยของเราใชวรรณยุกตกําหนดความหมายของคํา จึงตองคิดเครื่องหมายวรรณยุกตข้ึนใช
สวนในภาษาเขมร การบงบอกความหมายของคําขึ้นอยูกับการเนนคํา ฉะนั้นการเขียนภาษาเขมร
จึงไมมีเครื่องหมายวรรณยุกต
2.3 วิธีการหยิบยืมคําในภาษาตางประเทศไปใชในภาษาของตนทั้งภาษาไทยและเขมร
ไดหยิบยืมภาษาตางประเทศใชในภาษาของตนมากพอๆ กัน ตางกันเพียงแตวา ไทยมักยืมคํามาใช
มากกวาจะยืมระบบเสียง และระบบไวยกรณมาปรับปรุงในภาษาของตน สวนเขมรนั้นรับภาษา
บาลี สันสกฤตเขาไปใชโดยการหยิบยืมคํา ระบบเสียงไวยกรณที่สําคัญ
กล า วถึ ง ลั ก ษณะคํ า กริ ย าประการหนึ่ ง ซึ่ ง เกิ ด ขึ้ น ในประโยคแล ว ลั ก ษณะ
โครงสรางของประโยคจะแตกตางไปจากโครงสรางของประโยคปกติ กลาวคือ ลักษณะเปนกริยา
ตามดวยประธาน ลักษณะของประโยคโครงสรางแบบนี้จะพบมากกับคํากริยาที่ใชแสดงลักษณะ
รางกาย ตัวอยางเชน - ภาษาไทยใช ขาหัก ภาษาเขมรใช หักขา(บักเจิง)
- ภาษาไทยใช หัวแตก ภาษาเขมรใช แตก หัว (แบก- กบาล)

15. โครงสรางทางสังคม วิถีชีวต วัฒนธรรมความเปนอยู
ิ
ชาวเขมรถิ่นไทยในจังหวัดสุรินทรและชาวตําบลเชื้อเพลิงมีวิถีชีวิตเรียบงาย รักความสงบ
ใหความเคารพผูท่อาวุโสกวา สวนมากประกอบอาชีพเกษตรกรรม เชน ทํานา ทําไร หนุมสาวรุน
ี
ใหมที่วางจากการทํานาทําไร จะเดินทางไปทํางานรับจางในตัวเมืองหรือในเมืองหลวง และเมื่อถึง
ฤดูทําการเพาะปลูกก็เดินทางกลับสูภูมิลําเนาเพื่อประกอบอาชีพหลักของตน เด็กชายจะไดรับการ
ฝกใหทํางานนอกบาน เชน งานในทองไรทองนา สวนเด็กหญิงจะไดรับการสั่งสอนอบรมให
ทํางานภายในบาน เชน การทําอาหาร การเย็บปกถักรอย และงานทอผา
โดยทั่วไปลักษณะของครอบครัวของชาวบานในตําบลเชื้อเพลิง จะเปนครอบครัวใหญ
และมีบางครอบครัวที่มีการแยกออกมาอยู เปนครอบครัวยอยๆ ครอบครัวหนึ่งอาจจะประกอบดวย
ตา ยาย (หรือ ปู ยา) ลุง ปา นา อา พี่ นอง ลูกหลานเปนจํานวนมาก ลักษณะครอบครัว
เหมือนกับชาวไทยโดยทั่วไป คือ มีพอบานเปนหัวหนาครอบครัว พอครัวเปนผูทํางานเพื่อหาเลี้ยง
สมาชิกในครอบครัว แตวาในสภาพปจจุบันนั้น ทั้งพอบานและแมบานตองชวยกันทํางานหาเลี้ยง
ครอบครัว โดยทั่วไปชาวเขมรถิ่นไทยจะใหความสําคัญหรือใหเกียรติแกเพศชายในการดําเนิน
กิจกรรมหรือตัดสินใจในเรื่องตางๆ
แมวาวิถีชีวิตของชาวเขมรถิ่นไทยในสุรินทรและในเขตตําบลเชื้อเพลิงมีลักษณะคลายกับ
คนไทยในทองถิ่นทั่วไป ถาเปรียบเทียบกับชาวเขมรในประเทศกัมพูชาแลว ความเปนอยู ประเพณี
และความเชื่อตางๆ ของชาวเขมรถิ่นไทยจะมีสวนคลายกับชาวเขมรในประเทศกัมพูชามาก เชน
ลักษณะของบานชั้นเดียวใตถุนสูง พิธีกรรมเกี่ยวกับการเกิด การตาย การแตงงาน การนับเวลา
วัน เดือน ป การเชื่อเรื่องโชคลางของขลัง ฤกษยาม การรักษาโรคแบบพื้นบาน การประกอบ
อาชีพ การละเลนตางๆ ตลอดจนอุปนิสัยสวนบุคคล เปนตน
1. อาหาร
อาหารหลักของชาวบานในตําบลเชื้อเพลิง และชาวเขมรถิ่นไทย คือ ขาวเจา(ซึ่งไม
เหมือนกับชาวอิสานทั่วไปทีกินขาวเหนียว) สวนอาหารพื้นบานที่เปนที่รูจกคือ “ปราเฮาะคแม”
่ ั
(ปลาราเขมร) ปลาจอม ปลาแหง ปลายาง ปลาตม น้ําพริกจิ้มผัก เนื้อสัตว ผัก อาหารดังกลาว
จัดเปนอาหารที่นิยมบริโภคในชีวิตประจําวัน นอกจากนี้ยังมีการนําวัตถุดบที่หาไดตามธรรมชาติ
ิ
มาประกอบอาหารที่จัดเปนเอกลักษณของตัวเอง เชน แกงปูใสเผือก(ละแวกะดาม) แกงกลวย
(ซันลอรเจก) แกงหอย(ซันลอรกะเจา) แกงมะละกอ(ซันลอรละฮอง) ยําปลาจอม (เยือมแตร็ยป-
รัย) ยําไขมดแดง(เยือมปวงอันกรอง) ยําดักแด เปนตน อาหารที่นยมบริโภคควบคูไปกับอาหาร
ิ
คาวไดแกอาหารหวานตางๆ หรือที่เรียกวา ปงแอม เชน ขาวตมใบมะพราว(อันซอมซาเลาะโดง)

16. ขนมกนตาราง(นมกันตางราง) ขนมมุก(นมมุ) ขนมกันเตรือม ขนมสะบันงา ขนมนางเล็ด ขนม
ไสมะพราว(นมโกร็จ) เปนตน
สําหรับอาหารที่ใชในประเพณี พิธกรรมตางๆ ของชาวบานในตําบลเชื้อเพลิงและชาว
ี
เขมรถิ่นไทยในจังหวัดสุรินทร จัดวาเปนอาหารที่ตองใชฝมอในการปรุงเปนพิเศษ อาหารที่เปน
ื
เอกลักษณในพิธีแตงงาน ประกอบดวย เนื้อหมู เสนหมี่ วุนเสน ฟกเขียว ฟกทอง วัตถุดบ ิ
เหลานี้สามารถนําไปประกอบอาหารไดหลายอยาง เชน แกงหนอไม ตมจืดกระดูกหมู เนื้อหมู
ทอดหรือยาง แกงหมูฟกทอง แกงจืดวุนเสน ผัดหมี่ แกงเผ็ดฟกเขียว อาหารเหลานี้ลวนเปน
 
อาหารมงคลสําหรับเลี้ยงแขกเหรื่อที่มารวมงาน สาเหตุที่เลือกอาหารเหลานี้ในพิธีแตงงานมาจาก
ความเชื่อที่วาหมูเปนอาหารในโอกาสพิเศษ
 เพราะในสมัยกอนนั้นเนื้อหมูหายากไมอาจ
รับประทานไดทุกวัน ดังนัน การประกอบอาหารเนื้อหมูจึงเปนการแสดงถึงฐานะของผูจัดงานดวย
้
และเชื่อวาเสนหมี่ วุนเสนเปนสายใยเชื่อมโยงไมตรีของผูครองเรือนใหรักกันยิ่งยืนนาน และมีอายุ

ยืน ฟกเขียวคือความร่ํารวย เพราะฟกเขียวหมายถึงเงิน ฟกทองหมายถึงทอง ฟกเขียวและฟกทอง
จึงแทนความเชื่อของชาวเขมรวาจะร่ํารวยเงินทอง สวนในงานศพนั้นนิยมแกงกลวย ซึ่งเปน
เอกลักษณเฉพาะ โดยเมื่อมีคนตายเจาภาพจะนํากลวยดิบ ซึ่งใชไดทกชนิด ยกเวนกลวยตานี ใส
ุ
เนื้อไก เนื้อหมู หรือเนื้อวัว ชนิดใดชนิดหนึ่งแตนิยมใชเนื้อไกเพราะเปนสัตวเลี้ยงประจําบานทีหา
่
ไดงาย แกงกลวยนี้ถือวาเปนอาหารสําหรับเลี้ยงแขกในงานศพโดยเฉพาะ เพราะมีความเชื่อวาเปน

การตัดสายสัมพันธระหวางผูตายกับญาติมตรที่ยังมีชวิตอยู สําหรับอาหารในประเพณีวนสารท(วัน
ิ ี ั
แซนโดน-ตา) นิยมใชปลายาง หมูยาง ไกยาง หมูตม และขาวตมใบมะพราว เปนตน

สวนเครื่องดื่มนั้น คนผูชายสวนมากนิยมดื่มสุรา (เหลาโรง)มาก และในพิธีการตางๆใน
วัฒนธรรมของชาวเขมรถิ่นไทยจะตองใชสุราเปนเครื่องประกอบพิธีดวย คือใชสุราเพื่อการสื่อสาร
ระหวางลูกหลานที่ยังมีชีวิตอยูกับบรรพบุรุษที่ลวงลับไปแลว
2. การแตงกาย
การแตงกาย จะคอนขางเรียบงาย ถามีงานออกนอกบานผูชายจะสวมเสื้อคอกลม แขนสั้น
ยาวแลวแตโอกาส นุงโสรงไหม มีผาขาวมาคาดเอว สําหรับหญิงสาวจะสวมเสื้อคอยะวา นุงผาถุง
ไหมซึ่งทําไวใชในครอบครัว ถาอยูบานจะนุงผางายๆสบายๆ ถาไปในงานตางๆจึงจะใชผาที่
สวยงาม เชน ผาโฮล ปะกาปะกุน ปะกาจันทน ผูทสูงอายุนิยมหมผาสไบ โดยเฉพาะเวลาไป
ี่
ทําบุญที่วัด ผาไหมของชาวตําบลเชื้อเพลิงเปนผาที่มีลวดลายและสีสันที่เปนเอกลักษณประจํากลุม

ซึ่งสวยงามมาก ผาไหมพืนเมืองที่มีชื่อคือ ผาโฮล ผาอําปรุม ผาซิ่น
้
เครื่องประดับสวนมากจะเปนเครื่องเงิน ซึ่งเรียกในภาษาพื้นเมืองวา ปะเกือม(ประคํา)
โดยมีการนําเม็ดประเกือมมาทําเปนสรอยคอ สรอยแขนเปนเครื่องประดับ สวนที่หูนั้นใสตุมหูที่
เรียกวา “กระจอน” หรือเรียกอีกอยางหนึงวา “ตะเกา” มีกานงอนหอยลงมา
่

17. ปจจุบันนีการแตงกายดวยผาไหม และเครื่องประดับเงิน กําลังเปนทีนิยม ซึ่งเราจะเห็นได
้ ่
จากการที่สตรีสวมใสไปรวมงานตางๆ

18. บทที่ 3
ผลการดําเนินงาน
ความเชื่อ
1. โบล-หมอโบล
โบล-หมอโบล (ทํานายโรค-เขมร) มีพิธีกรรมทํานายโรคภัยไขเจ็บแบบหนึ่งเรียกวา “โบล”
ซึ่งแปลวา หาจุดที่ตรงดิ่ง เชน การดิ่งเสาเรือนตอนสรางบานเรือน
การทํานายโรคภัยไขเจ็บ มีอุปกรณเสี่ยงทาย 4 ชนิด
1. ใชฝาเตาปูนที่มีหวงบนยอดฝาปด ใชเชือกผูกหวงบนยอดฝาปด มือหนึ่งจับเชือกใหเตา
ปูนหอยหมอโบลจะบริกรรม หรือตั้งจิตเสี่ยงทาย หาสมมุติฐานไปเรื่อยๆหากวาคําใด เชน ผิดผีปูยา
เตาปูนเริ่มกวัดแกวง ก็วาซ้ําๆ ถาเตาปูนกวัดแกวงเร็วขึ้น ก็ทํานายวาปวยเพราะผิดผีปูยา
2. ใชมีดยับ หรือมีดสะนากหรือตะไกรหนีบหมาก ใชเชือกดายผูกดานดามและดานหัว
ตะไกรหนีบหมาก มือหนึ่งถือเชือก หมอโบลจะบริกรรมหรือตั้งจิตเสี่ยงทาย หาสมมุติฐานของ
การเจ็บไขไดปวยโดยเรียกชื่อคํานั้นซ้ําๆกัน เชน ถูกคุณไสย หากตะไกรหนีบหมากกวัดแกวง และ
คอยๆกวัดแกวงเร็วขึ้นๆก็เชื่อวา คนปวยนั้นถูกคุณไสย
3. ใชมีดจักตอกปกบนถวยคือใชถวยกระเบื้องเปลาๆแลวนํามีดจักรตอกปกในถวยใชไมไผ
คีบมีด ใหไมไผวางบนจานพอดี ปากหมอโบลก็บริกรรมเสี่ยงทายหาสมมติฐานการอาเพศของคน
ใชกลาวคําซ้ําๆไปเรื่อยๆหากกลาวคําใด เชน ผีตายโหงๆ ๆ มีดปกตั้งอยูบนถวยเปลาได เชื่อวา
ปวยเพราะผีตายโหงกระทํา
4. ตั้งไขในจาน ใชไขไก 1 ฟองตั้งในจาน ขณะที่ตั้งหมอโบลก็บริกรรม เสี่ยงทายไป
เรื่อยๆ เพื่อหาวาปวยสาเหตุใดหากกลาวคําวา “ผิดคําบนบาน” ๆๆ ไขไกตั้งได ก็ทํานายวาปวย
เพราะผิดคําสาบาน ใหคนปวยไปแกบนตามที่เคยบนบานไว หลังจากนั้นผลของการวินิจฉัยสาเหตุ
ของโรคภัยไขเจ็บก็ประจักษ ซึ่งสวนใหญจะเปนการวินิจฉัยโรคภัยที่เกี่ยวเนื่องดวยไสยศาสตร คือ
เกิดอาเพศของบานเรือน สัตวเลี้ยง หรือถูกผีกระทําตางๆ เชน ผิดครูผิดผี ผีทัก พรายอะกาแสทํา
ผีตายโหงทํา ผีบรรพบุรุษฝายพอหรือฝายแมทํา มีตอไมอยูใตถุนบาน(ปลูกบานครอมตอ) แนวรั้ว
พุงเขาหาเรือนอาศัย ผีปาทํา เทวดาขออยูดวย (บ็องบ็อด) ผิดมะมวด ผิดคําบนบานไว ผีปูตา
โกรธ ถูกคุณไสยของผี หรือของคน เสาเรือนมีไมคาบเปลือก ก็มีอยูในความเชื่อรวมกันเหลานี้
ถาบริกรรมไปหมดคําเหลานี้แลวโบลไมสําเร็จก็มาทายวาเปนโรคที่ตองไปหาหมอ แนะใหไป
โรงพยาบาลเทานั้น

19. หมอโบลนี้ไมบริการรักษาโรค ทําหนาที่เพียงวินิจฉัยโรคเทานั้น การไปทําพีธีเซนสรวง
หรือพิธีกรรมอื่นใดญาติคนปวยตองไปจัดการเอง และที่พบมาโดยมากเปนสตรีเพศเทานั้นที่เปน
หมอโบล
รูปที่ 1 การโบล
2. จวม
จวมเปนความเชื่อในแงของการนับถือครูของการรักษาโรค การทําจวมนี้เพื่อใหผที่มารับ
ู
การรักษาใชในการกราบไหวบูชาประกอบกับการรักษาเพื่อใหผลการรักษาดีขึ้นกวาเดิม และ
ชาวบานยังมีความเชื่อวาในบางคนแคเพียงทําจวมไวบูชาโดยไมตองใชยาแผนโบราณของหมอยาก็
สามารถหายจากโรคได ซึ่งการทําจวมนั้นของแตละคนจะทําไมเหมือนกัน ขึ้นกับ วัน เดือน ป เกิด
และธาตุของแตละคน จวมนั้นทํามาจากใบตาลเปนหลัก และจวมของผูชายกับผูหญิงจะแตกตาง
กัน โดยของผูชายจะทําเปน 4 แฉก สวนผูหญิงจะเปน 3 แฉก โดยการทําจวมนั้นเปนหนาที่ของ
หมอยาผูใหการรักษา
รูปที่ 2 จวมของผูชายและผูหญิง


20. 3. การเขาทรง(โจลมะม็วด)
มะม็วด เปนพีธีกรรมพื้นบานที่ทําเพื่อหาสาเหตุของการเจ็บปวย ครูเขาทรง (กรู มะม็วด)
สวนมากจะเปนผูหญิง การเขาทรงนั้นผูเขาทรงจะเตรียมขันใสขาวสาร และปกเทียนซึ่งจุดไฟแลว
เมื่อทําพิธีเขาทรงผูจะใชมือสองขางหนา แลวนั่งทําสมาธิเพื่อใหวิญญาณหรือสิ่งศักดิ์สทธิ์เขาทรง
ิ
ราง เมื่อวิญญาณเขารางทรงแลวจะมีผูคอยซักถามวา เหตุใดคนไข ถึงไดปวย ผูเขาทรงก็แจงให
ทราบ และบอกวิธแกดวย ภายใตเงื่อนไขการเสี่ยงทายที่ไดจากการโบล ซึ่งหมายถึงวิธการหา
ี  ี
สาเหตุความเจ็บปวยของผูปวย หากการโบลบอกวาตองประกอบพิธีกรรมการโจลมะม็วด จึงจะ

ทราบสาเหตุการเจ็บปวยที่แทจริงและโดยละเอียด ผูปวยหรือญาตินองของผูปวยก็จะประกอบพิธี

ตามวันและเวลาที่ผูเสี่ยงทายระบุ แตตองไมตรงกับวันพระ
ระยะเวลาการประกอบพิธีการโจลมะม็วด อยูในชวงเดือนกุมภาพันธ(แคเมียกทม) เดือน
มีนาคม (แคประกุล) และเดือนเมษายน (แคแจด)
กรูมะม็วด หรือ รางทรงจะทําหนาที่ตดตอหรือเปนสื่อกลางระหวางมนุษยกับวิญญาณ
ิ
บรรพบุรุษ รวมกันแสวงหาวิธการรักษาผูปวย ซึ่งอาจไดรับคําตอบใหรักษาดวยสมุนไพร การเสก
ี
เปาดวยลมปาก น้ําหมาก น้ามนต การบีบนวดตามรางกาย หรือการทิมแทงรางกายดวยรากไม การ
ํ ่
ฟอนรําหรือการเซนไหวผีบรรพบุรุษ เปนตน
ในบางครั้งวิญญาณที่เขาทรงตองการจะรํา ในกรณีนี้ผูเขาทรงซึ่งอยูในรางจะตองแตงกาย
ใหม ผูจัดจะนําเครื่องแตงกายมาใหเลือกจนพอใจ และเมื่อรางทรงแตงกายแตงกายเสร็จแลววงป
พาทยกจะบรรเลงเพลงสับเปลี่ยนจังหวะและทํานองเพลงไปเรื่อยๆจนกวารางทรงจะพอใจ หาก
็
วิญญาณในรางทรงพอใจเพลงอะไรก็จะรายรําไปตามจังหวะเพลงไปเรือยๆ และเมื่อรางทรงรายรํา
่
จนพอใจแลววิญญาณจะออกจากรางผูเขาทรงจะกัดเทียนที่จุดอยูใหดับ 
ในกรณีที่วิญญาณภูติผีเขารางทรง ผูเขาทรงจะรําและมีการ “กาบเป”(ฟนเป)ดวย คือเครื่อง
ประกอบการเขาทรงทําจากตนกลวย และมีเครื่องเคียเป ซึ่งประกอบดวยขนม ขาวตมกลวย
ขาวตอก ดอกไม การรําเชนนี้เปนการรําเพือขับไลเสนียดจัญไรไมใหเขามาขัดขวางการประกอบ
่
พิธกรรม หากเจาภาพใดหรือเครือญาติไมสามารถเขาทรงไดดวยตนเอง ครูมะม็วดจะตองเขาทรง
ี 
ในพิธกรรมโจลมะม็วดครั้งนั้นดวย นอกเหนือจากการทําหนาที่เขาทรงครั้งสุดทายเพื่อยุติพิธีการ
ี
โจลมะม็วด ซึงเรียกวา ซาปาดาน
่
หากคนปวยมีอาการออนเพลีย ยกแขนขาไมขึ้น กินไมได นอนไมหลับ ฯลฯ แมครู
มะม็วดจะแนะนําใหทําพิธี “เฮาปลึง” หรือเรียกขวัญ เพราะเชื่อวาขวัญของคนปวยไมอยูในรูป
ตองทําพิธีเรียกขวัญใหกลับมา ชาวไทยเขมรเชื่อวา ขวัญมีลักษณะคลายดวงแกว มีสีรุง 7 สี
ลักษณะกลมและโตเทากํามือคน

21. ในกระบวนการเรียกขวัญ (เฮาปลึง)นั้นแมครูมะม็วดจะเชิญเทพมาเขาราง ซึ่งมักจะอางอิง
พระโพธิสัตว(เทพแหงการแพทยและพยาบาล ในพุทธศตวรรษ 17-18 ) ชวงระยะเวลาของการเขา
ประทับรางทรง( 2-3 ชั่วโมง) โดยครูมะม็วดจะรองเพลงเชิญชวนใหดวงแกว(ขวัญ)ที่หายไปกลับมา
ตอจากการพรรณนาหาแกว(ขวัญ) เรียกขวัญมาแลว แมครูมะม็วดก็รายรําดาบเพื่อไลภูติผี
ปศาจ หรือสิที่ไมดีตางๆออกจากผูปวย สุดทายก็ใชดาบไปฟนเป(อุปกรณใสเครื่องเซนผีสางระดับ
่ 
ต่ําที่ไลออกจากรางของคนปวย รวมทังเปนอุปกรณรองรับสิ่งไมดีหรือโรครายทั้งหลาบจากราง
้
ของผูปวย ทําจากกานกลวย) เปนอันเสร็จพิธี
4. การเฮาปลึง
ปลึง เปนภาษาเขมรแปลวา ขวัญ อาศัยอยูกับจิตของคน ชาวเขมร เชื่อวาจิตใจของคนจะ
มีปลึงอยูทั้งหมด 19 ดวง ทําใหจิตใจปกติ มีความสุขสดใส หากเกิดเหตุการณที่ทําใหคนนันตกใจ ้
หวาดกลัว หรือหวาดผวา ก็จะทําให “ละลัวะปลึง” (ขวัญขาดพรองจํานวนไป) หรือ “บัดปลึง”
(ขวัญหายหรือขวัญไมอยูกับเนื้อกับตัว) จําตองทําพิธี “เฮาปลึง”(เรียกขวัญ) หรือหากวาปลึงนั้นถูก
ผูที่มีเวทมนตสวดสูบเอาปลึงไปทําคุณไสย หรือภูติผีมาจับเอาปลึงไปทําราย กักขัง ก็ตองทําพิธี
“ยัวปลึง” (เอาขวัญคืนมา)
ปลึงนอกจากจะมีในมนุษยแลวในสิ่งอื่นๆก็อาจจะมีเชน ในขาวเปลือก จึงเกิดพิธี “เฮาปลึง
สะเริว”(เรียกขวัญขาว) เปนตน
คนที่ “ละลัวะปลึง” หรือ “บัดปลึง” มักจะมีอาการอิดโรย ซูบซีด ไมมีแรง กินไมอรอย
นอนไมหลับ ไมมีชีวิตชีวา แมวากายมิไดแตกดับ แตวาจิตใจกลับสลายแลว เพราะวาปลึงไดออก
จากรางไปแลว เสมือนยามหลับที่เราฝนไป ชาวเขมรก็เรียกวา ปลึงไดไปเที่ยว โดยออกจากรางไป
แตวาปลึงก็กลับมาเมื่อตื่น แตคนที่ละลัวะปลึงหรือวาบัดปลึง จะตองทําพิธีเฮาปลึง(เรียกขวัญหรือ
สูขวัญ)
ในพิธีเฮาปลึง ก็จะมีสํารับประกอบพิธี เรียกวา “บายปลึง”(ขาวขวัญ) ประกอบดวยขาว
สวย ไขไกตม น้ําตาลปก(น้ําออย) น้ํามะพราวออน และเนื้อมะพราวออน และมีดายสําหรับผูก

ขอมือเจาของปลึง ดายนี้ชุบน้ําขมิ้นใหเหลือง เปรียบเสมือนเปนเสนลวดทองคํา
จากนั้นก็จะนําดายทั้ง 19 เสน รวบเขาดวยกัน แลวคลึงเรียกขวัญ(เฮาปลึง) ที่ขอมือของ
คนไข ครั้งที่ 1 ก็นับหนึ่ง ครั้งที่ 2 ก็นับสอง จนกระทั่งถึงครั้งที่ 19 แลวรองวา “ปรําบูน ตะนอบ
สอบ กรบ โมเวย ปลึง ปเลียะ โมเวย ปลึง เปลียะ ๆ” ( 19 ครั้งครบถวน มาเถิดขวัญเอยๆ) แลวผูก
แขนดวยดายเหลานี้ เปนเสร็จพิธี

22. 5. พิธีมงก็วลจองได
คําวา มงก็วลจองได เปนคําในภาษาเขมร แปลวา ดายมงคลผูกขอมือ นิยมจัดขึ้นในงาน
มงคลทั่วไป อาทิ งานมงคลสมรส งานเรียก ขวัญนาค งานเรียกขวัญโกนจุก งานเรียกขวัญวันแรก
เกิด งานขึ้นบานใหม งานยกเสาเอก งานครบรอบวันเกิด งานวันเกษียณอายุราชการ งานตอนรับ
แขกบานแขกเมือง ฯลฯ นอกจากนียังมีพิธเี รียกขวัญในโอกาสอื่นๆ เชน เรียกขวัญเมือหายปวยแลว
้ ่
เปนตน
ลําดับพิธมงก็วลจองได เริมจากการเตรียมอุปกรณเพื่อประกอบพิธีใหครบถวน และเมื่อ
ี ่
ไดฤกษดแลวจะมีผูใหญทําพิธีกลาวเชิญสิ่งศักดิ์สิทธิ์และบรรพบุรุษใหมารวมทําขวัญใหตามดวย
ี
อัญเชิญเทวดา และการสูขวัญของพอครูเชิญขวัญ (อาจมีการรําเชิญขวัญดวยถาหากเปนพิธีในงาน
สําคัญ) ลําดับสุดทายผูใหญจะนําดายมงคลมาผูกขอมือสูขวัญใหผูเขาพิธี
การผูกขอมือดวยดายมงคลมี 2 ขั้นตอน คือ ขั้นแรกขับไลสิ่งที่เปนอวมงคลออกจากรางกาย
โดยผูทาพิธีจะเอาดายมากวาดสิ่งที่ไมดีออกจากมือพรอมกับนับ 1 ถึง 7 เปนภาษาเขมร และกลาวคํา
ํ
ขับไล ขั้นที่สองเปนการอันเชิญสิ่งที่เปนมงคลเขาสูรางกาย จะนับ 1 ถึง 19 ตามดวยการอัญเชิญ
ขวัญ เมื่อขับไลสิ่งไมดีและอันเชิญสิ่งดีเสร็จแลว จึงมีการผูกขอมือพรอมกับกลาวคําอวยพร
ในพิธีการขับไลสิ่งที่เปนอวมงคลผูรับการสูขวัญตองคว่ํามือใหผูใหญนําดายมากวาดสิ่งไม
ดีออกจากรางกายผานทางมือ ซึ่งดายที่ใชกวาดสิ่งชัวรายนี้เมื่อใชเสร็จแลวจะโยนทิ้ง แลวผูใหญจะ
่
นําดายมงคลเสนใหมมาทําพิธีเรียกสิ่งมงคลเขาสูรางกาย ซึ่งผูรับการสูขวัญจะตองแบฝามือทั้งสอง
ขาง เมื่อเสรจการเรียกขวัญแลวผูใหญจะใหศีลใหพรและผูกขอมือใหดวยดายทีใชทาพิธีเรียกสิ่งที่
่ ํ
เปนมงคลนั้น
6. พิธีจัดงานศพ
การตายเป น วาระสุ ด ทายของชีวิ ต การจั ด งานศพใหแ กผูต ายนับ เป น ประเพณีสุด ทา ย
เกี่ยวกับชีวิต จัดขึ้นตามพิธีกรรมที่เกิดจากความเชื่อในศาสนาที่ตนนับถือ กลุมคนไทยเขมรที่นับ
ถือศาสนาพุทธก็จะจัดพิธีศพตามหลักการของศาสนาพุทธซึ่งผสมผสานอยูระหวางคตินิยมเชิงพุทธ
กับพราหมณ
การทําโลงศพหรือหีบศพ ตามชนบทไมนิยมซื้อโลงสําเร็จรูป แตจะชวยกันตอโลงเองโดย
นําไมประการฝาบานและกระดานพื้นบานของผูตายมาตอเปนโลงแลวประดับดวยกระดาษแกว
หลากสี นํามาตัดเปนลวดลายตางๆ การตั้งศพนิยมตั้งที่บานผูตาย ถาเปนศพของญาติผูใหญจะตั้ง
ไวหลายวันตั้งแต 3 –7 วัน ศพเด็กหรือศพคนที่มีฐานะยากจนจะตั้งไว 1-3 วัน ก็จะทําพิธีฌาปนกิจ
ในชวงที่ตั้งศพสวดอภิธรรมที่บานจะมีประเพณีการเลนอยางหนึ่งเรียกวา “ลึงกาฮ” หมายถึงการ
เลนทายเหรียญวาจะออกหัวหรือกอย โดยใชเงินเหรียญหมุนแลวครอบดวยขัน สวนการแทงหรือ
การทายจะใชเสื้อผา สิ่งของ ตลอดจนเครื่องประดับเทาที่มีอยูขณะนั้น ไมไดเลนไดเสียกันอยาง